This study reviews the remnants of the rock-cut Byzantine elite houses of Cappadocia, unique examples of residential buildings of that period, which are still preserved in fairly good condition. The aim of the following study is to discuss issues of building planning, typology, and, secondarily, morphology concerning Byzantine residence complexes in Cappadocia. The study is based on the relevant scientific research and on the reexamination of examples of houses known from the literature. It presents the spaces that make up the houses of Cappadocia and notes their primary characteristics and function to the extent possible. Particular attention is paid to ceremonial and transitional spaces: courtyards, porticos, vestibules, and main halls. It outlines the common design principles of the complexes and attempts a typological classification of the elite houses based on the organization of their nucleus, namely the courtyard, transitional space, and hall. Considering the elite houses of Cappadocia not only as a regionally independent group of buildings but also as part of Byzantine residences in general allows us to examine the issue of the origin and evolution of the Byzantine house. Possible morphological influences from the capital and other building examples are pointed out, as well as the distinctive features of the houses as a result of particular local conditions. In terms of chronological order and the evolution through time of house architecture of Cappadocia, current research shows that the main elements of the elite houses of the area can be traced back to the sixth century. The elite houses of Cappadocia must be considered as an architectural exploration, which, based on the architectural prototypes of the era and on local conditions, attempted to produce an optimal house model for this remote outpost of the Byzantine Empire.
Keywords: Cappadocia, Byzantine house, rock-cut architecture, courtyard complexes, elite housesBu çalışma, Kapadokya'da bulunan konut yapılarının benzersiz bir örneğini teşkil eden ve hâlâ oldukça iyi durumda olan Bizans seçkinlerine ait kaya evlerin kalıntılarını ele alır. Amaç, Kapadokya'daki Bizans konut komplekslerine ilişkin yapı planlama, tipoloji ve morfolojiye yönelik meseleleri tartışmaktır. Konuyla ilgili bilimsel araştırmalar ve literatürden bilinen ev örneklerinin yeniden incelenmesi bu çalışmanın temelini oluşturur. Çalışma kapsamında Kapadokya evlerini oluşturan mekânlar ve bunların temel özellikleri ve olası işlevlerine dair bilgiler verilmiştir. Avlular, portikolar, vestibüller ve ana salonlar gibi tören ve geçiş alanları üzerinde özellikle durulmuştur. Komplekslerin ortak tasarım ilkeleri ortaya konmuş ve seçkin evleri, merkezlerinin, yani avlu, geçiş alanı ve salonun düzeninden hareketle tipolojik olarak sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Kapadokya'nın seçkin evlerinin yalnızca bölgesel nitelikte bir bağımsız yapı grubu olarak değil, genel anlamda Bizans konutlarının bir parçası olarak ele alınması, Bizans evinin kökeni ve evrimi meselesinin çalışılmasına olanak tanır. Başkentten ve diğer yapı örneklerinden gelmiş olması muhtemel morfolojik etkiler ve yerel koşulların bir sonucu olarak evlerin kazandığı farklı özelliklere de dikkat çekilmiştir. Mevcut araştırmalar, Kapadokya mimarisinin kronolojisi ve zaman içindeki gelişimi bakımından bölgedeki seçkinlere ait evlerin ana unsurlarının altıncı yüzyıla kadar takip edilebildiğini göstermektedir. Kapadokya'daki seçkin evleri, dönemin mimari prototiplerine ve yerel koşullarına bağlı kalarak Bizans İmparatorluğu'nun bu uzak karakolu için en uygun ev modelini üretmeye çalışan bir mimari keşif olarak değerlendirilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Kapadokya, Bizans evi, kaya mimarisi, avlu kompleksleri, seçkin evleri